tirardofio

A piques de facer oito anos, a nena marchou no coche de liña o día da feira do 19 de setembro para volver a do 3 de outubro. Ía cos parentes de Rionaval, ao corazón dos Ancares. O papá dicía que habería que escribilo con b de nabo, que alí non había mar. Cando a nena soubo o que significaba tan bonito nome, o papá xa non vivía para llo explicar.

Fixo o final do camiño andando contra a noitiña pero non cansou. Uns días antes, mentres a mamá segaba herba na lameira de Outeiro, empezou a cavilar e descubriu que era pobre. Pero en Rionaval sentiuse rica. Os parentes tiñan cinco casas, unha moi amañada para vivir, prados esmeraldinos, viña, lagar, tear, unha chea de cortizos e moito gando. Pola mañá, almorzaba torradas con mel e manteiga de vaca xa antes de se erguer, como debían facer as princesas.

E alí estaba Joana, un pouquiño meirande, coa que xogaba e ía a todas partes. Joana quedara soa cando lle mataron os papás naquela cousa que chamaban guerra. Fórana buscar a Barcelona e aínda falaba catalán. Ensináballe palabras. A que máis lle gustaba a nena era paseig. Paseig era ir soltar os pozos aos prados, ver como colgaban as uvas, recoller pexegos por entre as cepas…

No hórreo grande había sacos baleiros gardados como unha reliquia. Estaban cheos de trigo, na casa que servía de almacén, a noite que chegaron os gardacivís buscando os escapados. Dicían que o parente os escondía e lles daba comida para levar ao monte. A familia negou que estivesen, pero non os convenceron e percorreron as casas todas. Ao chegar onda os sacos, pasáronos un por un a baioneta. Derramouse o trigo e tampouco estaban. Daquela pegáronlle unhas labazadas ao parente e marcharon. Joana sabía esta historia. Contoulla e foille ensinar os sacos cortados unha tarde en que as deixaron soas xogando na eira. Pero tivo que lle prometer que era un segredo entre as dúas.

O día do seu aniversario fixéronlle unha festa. A nena acordouse dos papás, pero alí estaba moi ben e pasou un día aínda máis bonito. E entre a solta dos pozos, a vendima, o labor do lagar, da tecelá e todos os paseigs foron pasando os días e chegou a noite do dous de outubro. Avisárona de que había que madrugar moito deloutro día para baixar ao Fabal e coller o coche de liña, que pasaba cedo. Había que se deitar xa e non houbo contos na cociña.

Foi a primeira vez que se ergueu e camiñou de noite, con coidado de non caer, aínda que levaban lanterna. Diante ían outros con facha, que alumeaba algo menos. Cando chegaron de volta e a levaron á súa casa, os papás puxéronse moi contentos e ela tamén, pero axiña se puxo a preparar roupa para volver, porque a quedaba agardando Joana.

Daquela os papás enfadáronse e reñéronlle. E ela chorou. E aínda chorou máis cando viu volver o autobús cargado de xente cara Cervantes.

Aquel fora o seu reino de quince días, o reino que levou ao fondo da memoria prados esmeraldinos, ecos de chocas por entre as uces e sabor a mel.

ANCARES, UN PARAÍSO

Os traxes viñan de Buenos Aires, que os mandaban os familiaress emigrados en paquetes.

Cando os clientes os traían á xastrería, o papá dicía que procedían do cemiterio de La Chacarita, pero a nena nunca llo creu. No taller facíanse tamén mortallas, que eran traxes de broma, sen forros nin petos e coa chaqueta aberta pola espalda para poder vestirllela aos defuntos. Os que chegaban de alén eran normais, aínda que xeralmente de tallas grandes, por iso había que encollelos segundo os tamaños dos novos propietarios.

Era un traballo que se facía de inverno, cando non había festas para estrear. Aquela roupa adoitaba ser de pano amante, nin frío nin húmido como a pana. Por iso lle gustaba a nena tela nos xoenllos, porque quentaba e daba gusto pasarlle a man. Algunhas veces, tamén ulía a perfume.

Ela desfacía por onde lle marcaban entre cotas feitas coa lispiña de xabrón que o papá usaba para pintar. Non había que descoser todo. Sempre podía quedar algún traballo aproveitable e era unha pena perdelo. Mentres, a señora Xenoveva, que viña alí quecer coa calor humana, recitaba cada pouco mirando para ela, como se dixese unha oración:

-O traballo dos nenos é pouco. E o que o perde é un louco.

E a nena ría. Gustáballe aquela velliña sen dentes que toconeaba co sono e, ao espertar, dicía cousas que soaban como cancións coa música da máquina Newman do papá ou da Singer da mamá.

Para desfacer as prendas había que meter nas costuras as coitelas de barbear que o papá xa non usaba e aínda ulían a pasta Lea. Eran follas Palmera como as que anunciaban os publicistas cun angazo na area da praia de La Concha, onde fora pasar uns días dalgúsn veráns coa mamá á casa dos parentes. Os homes debuxaban os anuncios e despois subían as ondas e ían borrando todo mentres pasaban uns vendedores berrando: “Al rico pirulí de La Habana”, que eran caramelos puntiagudos con pauciño, moi colorados e doces. Por un, deixábase meter na auga a pesar do medo que lle tiña. E sen chorar.

Recordábaos así durante o inverno mentres introducía a coitela, estirando ben cos dedos,  entre os fíos das costuras dos traxes que viñan de Buenos Aires, con moito coidado de non cortar o tecido, que estaba moi avisada. Pero as coitelas portábanse ben. Nin lle cortaban a prenda nin os dedos.

Sen aquel pano mol acariñándolle as mans, os xoenllos e as pernas, seguro que tería pasado moito frío naquela casa de montaña onde os invernos chegaban brancos ata as ventás.

ROUPA

ENTRELAZOS DA MEMORIA

A nena fora españolizada o xusto no contacto coa escola dos primeiros anos. Ai! Aquel recreo no que as nenas xebradas dos nenos facían xogos de “saca” con música ramplona e letra patríotica!

Han puesto una librería

con los libros muy baratos,

con un letrero que dice

“Viva Carmencita Franco”…

Pero axiña a librou o papá da escola na que non se trataba igual a todas as nenas. Non lle pesou por ela poque pasou a un faiado dos contos cun irmán-alumno máis pequeno, unha imprentiña para facer letreiros e un tomo da ENCICLOPEDIA DE LA JUVENTUD que traia gnomos e pés de páxina máxicos en gravados de Doré: “Otelo contempla a Desdémona dormida. De Otelo”. ¡Que ben soaban as frases incomprensibles!

Galeguizouse, mentres cosía unhas horas ao día, no taller dos papás coa paisanaxe que parecía saír de LA LEYENDA DE GÖSTA BERLING. Contaban historias, daban noticias, falaban… Os días 3 e 19, que eran as feiras, a vida sabía a polbo con cachelos. E ás veces a pexegos, figos, uvas, castañas, noces, mel, manteiga de vaca e mesmo pan que traían amigos e clientes.

A radio trouxo á casa a música de corda de “El tercer hombre” e a chicharra de “Radio España Independiente. Estación Pirenaica”, que escoitaba o papá. Por iso ela sabía que non se podían contar algunhas cousas. Para obedecer, tiña duos caixarolos na memoria, porque as cousas tiñan que estar nun dos dous sitios. E nunca se equivocou.

Ao cumprir 13 anos quixo estudar. Ía xa cara a españolización definitiva, pero soubo resistir. O papá volveulle recordar que, máis que nunca, debería utilizar os caixarolos. Cando estudaba o Libro Verde para se examinar de FEN, ríase das rimbombancias aprendédoas ao pé da letra. “Como decía José Antonio: En política hay obligación de llegar, y de llegar a la hora justa. El binomio de Newton representaría para la Matemática lo mismo si se hubiera formulado diez siglos antes o un siglo después. En cambio, las aguas del Rubicón tuvieron que mojar los cascos del caballo de César en un minuto exacto de la Historia”. Había que sabelo e non facerlle caso. E así seguíu transitando por dous mundos paralelos moitos anos…

Dos mortos que había nunha cuneta perdidos sabía moito, pero non dicía nada. Por iso era amiga de todos. O papá tamén tiña dous caixarolos.

E a mamá era a realmente forte, a pedra angular daquela casa.